Bilge Kağan Yazıtında Neler Yazılı
Yazıtın kuzey yüzünde Bilge Kağan, oğlunu Türgiş kağanının kızıyla büyük bir törenle evlendirdiğini anlatır. Bu evlilik hiç kuşkusuz siyasetin bir parçasıdır. Onun kağanlık döneminde refah düzeyi yükselmiştir."Doğuda gündoğusuna, güneyde gün ortasına, geride gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar uzanan geniş topraklar ele geçirilmiş; Türk halkı için sarı altınlar, beyaz gümüşler, ipekli kumaşlar, has atlar, aygırlar, samur ve sincap kürkleri kazanılmıştır." Bilge Kağan, sık sık yöneticilerin halka eziyet etmemesini ve yazdırdıklarının dikkate alınmasını salık verir.
Yazıtın doğu yüzünde Bilge Kağan babası İlteriş öldüğünde "Sekiz yaşımda kaldım" bilgisini verir: "Töreye göre amcam kağan oldu. yoksulu zengin etti, az halkı çok kıldı." Ardından kendi kağanlık döneminin başlangıcını anlatır. Bu bölümde çevresindeki diğer Türk kavimlerine, Tangut, Soğd, Çin gibi yabancı kavimlere yapılan başarılı savaşlar betimlenir.
Güney yüzünün son altı satırında oğlu Tengri Kağan'ın ağzından babası Bilge Kağan'ın ölüm haberi duyurulur: "Babam kağan, köpek yılının onuncu ayının yirmialtıncı gününde vefat etti. Domuz yılının beşinci ayının yirmiyedisinde yoğ töreni düzenledim. Törene Çin'den 500 kişilik bir heyet geldi. Cenazede bunca halk saçlarını, yanaklarını ve kulaklarını kesti."
Batı yüzünde ise bir şiiri andırmaktadır: "Bilge kağan uçtu. İlkbaharda yukarıdaki göğün davulu gümbürdercesine, dağlarda geyikler böğürürcesine yas tutuyorum".
Yazıt Nasıl Yorumlanıyor
Yazıt, Bilge Kağan'ın ölümünden (25 Kasım 734) sekiz ay sonra, 22 Haziran 735 tarihinde, oğlu Tengri Kağan tarafından dikilmiştir. Kül Tigin mezar külliyesinin 1 km. güneyindedir. Doğu yüzünde, Bilge'nin Kağan olduğu yıl (716) şiddetli bir kıtlıktan söz edilir. Ekonomik güçlük, askeri harekatı zorunlu kılar. Kıtlık yılında Bilge Kağan'ın Türk ve proto Moğol boylara karşı iki yıl sürecek seferler başlatılması (716-718), geniş sürüler elde ederek halkın ve askerin beslenme sorununu giderme amaçlıdır. Seferlerde izlenilen güzergahlardaki toponimlerin verilmesiyle, dönemin coğrafyası ve boyların yerleşim yerleri hakkında bilgileniriz. Güney yüzü, Maymun yılında (720) Çin'le yapılan savaşta ilk gün 14 bin Çin atlısının, ikinci gün yayaların öldürüldüğü bilgisini verir. Bu ve diğer sayılar, gerçeği yansıtmayan simgesel rakamlardır. Yazıtın tarihsel olayları öne çıkaran propagandist bir üslubu olsa da, devlet (il), yasa (törü) ve ölüm sözkonusu olduğunda şiirselleşir:"Türk ve Oğuz beyleri, halkı! Yukarıda gök çökmedikçe, aşağıda yer delinmedikçe Türk halkının ilini töresini kim bozabilirdi? Kutsal Ötüken dağlarını bırakıp gitmenizle kanınız ırmak gibi aktı, kemikleriniz dağ gibi yığıldı. Bu tutumunuz yüzünden amcam kağan (Kapgan) vefat etti." Burada Kapgan'ın ölümünden halkın sorumlu tutulması ilgi çekici olduğu kadar, Bilge Kağan'ın maiyetindeki güvenilir biri tarafından zehirlenerek öldürüldüğünden (734) hiç bahsedilmemesi dikkate şayandır. Bilge'nin ölümünden sonra yapılan yoğ törenine katılanların saç, yanak ve kulaklarını kesmesi bir başka geleneğin habercisidir: Ölüm algılamasının teatral parçası olan yüz çizme, saç yolma gibi eylemler, Asya ve Avrupa Hunları'nda da görülür. Yazıt eski Türk ekonomi sisteminin temelini at ve ipeğin, sincap ve samur kürklerinin, altın ve gümüş eşyaların oluşturduğu bilgisini sunarken, kervan taşımacılığını aksatmanın savaş nedeni olduğunu ortaya koyan cümleler içerir. Yaklaşık 90 satırlık yazıtın bir ayı aşkın bir sürede tamamlanması, taşa kazılma işleminin güçlüğünü ortaya koymaktadır.
Ntv tarih- Kasım sayısı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder